Wolvega – De voorgangers van de nieuwe burgemeester André van de Nadort: ‘500 jaar grietmannen en burgemeesters van Weststellingwerf’. Dat is het thema in het Informatiepunt van der Vereniging Historie Weststellingwerf (VHW) in de bibliotheek in Wolvega. Leer deze kennen tijdens de bijzondere expositie van 2 september 2017 tot 1 februari 2018 tijdens de openingstijden van de bieb.
Behalve dat dit jaar een nieuwe burgemeester zijn intrede doet in Weststellingwerf, is het ook exact 500 jaar geleden dat bij de opdeling van Stellingwerf in Oosteynd en Westeynd in beide gebieden het zeggenschap in handen kwam van een eigen grietman.
Voordat Stellingwerf in 1504 door de hertog van Saksen aan het toenmalige Friesland werd toegevoegd, was het bestuur gedurende bijna 200 jaar in handen geweest van drie Stellingen, uit en door de eigen bevolking jaarlijks opnieuw gekozen.
Het is frappant, dat zowel de eerste grietman, Lyckle Eeblens, als de nieuwe – en misschien wel de laatste – burgemeester van Weststellingwerf, André van de Nadort, afkomstig is uit Steenwijk.
Het ambt van grietman stamt uit de 12e of 13e eeuw. Nergens anders werd het uitgeoefend dan in het Friese Friesland. In de middeleeuwen was de grietman degene die iemand in rechte aansprak, een rechtsprocedure in gang zette, die bewaakte en recht vorderde. In latere tijden sprak hij, geassisteerd door twee bijzitters, zelf recht binnen een geleidelijk gevormd en in de loop van de 13e en 14e eeuw duidelijk omgrens gebied, de grietenij. In de lagere rechtssfeer opereerde de grietenij zelfstandig. Rond het midden van de 13e eeuw begonnen grietenijen ook in bestuurlijk-politieke zin autonoom te opereren.
Met de komst van het Saksische bewind in 1498 vond het bestuurlijke begrip ‘grietenij’ in Friesland definitief ingang. Het bleef in gebruik, ook al wijzigden de taken en functies in de loop der tijd enigszins. Wat ook veranderde was dat de grietman vanaf dat moment tot de komst van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in in 1579 door de landheer werd benoemd. Later werd de benoeming een samenwerking tussen de stadhouder en Gedeputeerde Staten enerzijds en de stemgerechtigden in de grietenij anderzijds.
Nadat de Fransen hier in 1795 aan de macht waren gekomen veranderde er veel, zij het tijdelijk. De grietenijen werden opgeheven en vervangen door een groot aantal mairies. De grietenij Stellingwerf Westeynd werd opgedeeld in drie mairies met ieder een maire aan het hoofd. De grenzen kwamen overeen met de eveneens door Napoleon ingestelde kadastrale gemeenten, zoals die nu nog steeds bestaan: Noordwolde, Oldetrijne en Wolvega.
Na 1816 keerden de grietenij en de grietman terug, met dezelfde grenzen en met nagenoeg dezelfde functies als in de 18e eeuw. Niet voor lang overigens, want de invoering van de Gemeentewet in 1851 vormde het einde van beide instellingen.
De aanvankelijk door lokale grondbezitters gekozen grietman, rechter voor kleinere vergrijpen, plaatselijke bestuurder, belastingregelaar en vertegenwoordiger van de grietenij in hogere organen, werd vervangen door de burgemeester, terwijl de aanduiding grietenij veranderde in gemeente.
(Foto: Lenus van der Broek)