Op een zaterdagochtend, voor een geldautomaat, herhaalt zich overal in Nederland hetzelfde tafereel: boodschappentas in de ene hand, bankkaart in de andere, het ene oog op het saldo van de rekening, het andere op de tijd die verstrijkt.
We denken aan de parkeerplaats, aan de kinderen die we moeten ophalen, aan het brood dat we moeten kopen. We steken de kaart bijna mechanisch in de automaat, zoals we de deur van ons huis openen.
En toch is er rondom deze simpele handeling alles veranderd. De oplichting bij geldautomaten is steeds geavanceerder geworden, valse toetsenborden gaan op in de omgeving, de valse kaartlezers lijken sprekend op die van de bank. We denken dat we de machine kennen, maar we kijken er niet meer echt naar.
Details die oplichters zien, maar u niet
Het gebeurt vaak heel snel. U komt bij de geldautomaat, iemand staat vlak voor u, aarzelend, gestrest. Hij vertrekt een beetje snel, bijna verontschuldigend. U neemt zijn plaats in, de kaart glijdt in de gleuf, de code typt zich bijna vanzelf in. De routine is geruststellend. Te geruststellend.
Op de voorkant van de geldautomaat steekt een klein plastic kapje een millimeter uit. Een klein kleurverschil rond de kaartlezer. Een toetsenbord dat iets dikker lijkt dan normaal. U ziet het niet, omdat uw hersenen zich concentreren op het bedrag en de wereld om u heen. *De oplichters zien alleen dat.*
We hebben allemaal wel eens dat moment meegemaakt waarop we achteraf zeggen: “Ik had op moeten letten, het lag voor het grijpen.”
In 2023 werden verschillende skimmingnetwerken ontmanteld in Europa, waaronder enkele in Nederland. Hun methode was bijna altijd dezelfde: een valse kaartlezer die over de echte werd geplaatst, soms in combinatie met een minuscule camera om de code te filmen, verborgen in een plastic onderdeel boven het scherm. In sommige gevallen werd een volledig vals toetsenbord geïnstalleerd, perfect uitgelijnd, met dezelfde knoppen en dezelfde kleuren.
De slachtoffers vertellen allemaal hetzelfde verhaal. Niets abnormaals, geen vreemde berichten op het scherm, geen vreemde geluiden. Alleen, een paar dagen later, opnames in het buitenland, enkele honderden euro’s in één keer verdwenen. “Ik ben nooit uit mijn dorp weggegaan”, getuigt een gepensioneerde vrouw op een politiebureau op het platteland. En toch is haar kaart “op reis” geweest.
De cijfers zijn duizelingwekkend: volgens het Observatoire de la sécurité des moyens de paiement (Observatorium voor de veiligheid van betaalmiddelen) vertegenwoordigt kaartfraude bij geldautomaten jaarlijks tientallen miljoenen euro’s. Wat opvalt, is niet alleen het bedrag, maar ook de alledaagsheid van het moment waarop het allemaal begint: een gebaar van drie seconden voor een betonnen muur.
Achter deze oplichting zitten niet per se digitale ‘genieën’. Vaak zijn het georganiseerde teams die online gekochte, vooraf geconfigureerde apparatuur gebruiken, met tutorials die op obscure forums worden verspreid. De geldautomaat wordt niet gehackt in de klassieke zin van het woord. De valstrik zit hem in de decoratie: een stukje plastic dat op de machine is geplakt, een onopvallende module die de gegevens kopieert, een camera ter grootte van een speldenknop.
Het menselijk brein is geprogrammeerd om algemene vormen te herkennen, niet technische details. Banken versterken hun systemen, installeren anti-inbraaksensoren en analyseren afwijkingen. Zolang u zelf in de “automatische” modus blijft, hebben oplichters een aanvalshoek. Daar maken weloverwogen controles vóór het invoeren van de kaart het verschil.
De reflexen die u in 10 seconden moet aanleren
De eerste reflex is om de routine te doorbreken. Neem, voordat u de kaart invoert, letterlijk drie seconden de tijd om naar de machine te kijken alsof u hem nog nooit hebt gezien. De kaartgleuf moet goed geïntegreerd zijn, zonder extra dikte, zonder losse onderdelen die bewegen of lijken te zijn vastgeplakt.
Leg uw vingers even op de lezer en het toetsenbord. Als er speling is, een onderdeel dat “klikt”, een gevoel alsof er een muntje bovenop ligt, wees dan onmiddellijk op uw hoede. Een echt toetsenbord zit stevig vast, klinkt niet hol en komt niet los aan een hoek. Een normale lezer heeft geen omgekrulde randen of versleten plastic rond een oude automaat.
Kijk ook rond het scherm en de bovenkant van de machine, waar minicamera’s verborgen kunnen zijn.
Nog een eenvoudige handeling: controleer de sfeer. Een groepje dat vlak naast u staat te hangen, iemand die vlak achter u staat, iemand die tegen u praat terwijl u uw code intoetst… Niets van dit alles is onschuldig. De meest basale oplichting bestaat nog steeds uit het afleiden van uw aandacht of het stelen van uw code over uw schouder, om vervolgens enkele minuten later uw kaart te stelen.
De politie herhaalt het steeds: sta nooit toe dat iemand vlak achter je staat terwijl je je pincode intoetst. Een geldopname is geen praatje in de gang. Verberg het toetsenbord met je hand, ook al heb je het gevoel dat je alleen bent. De meeste frauduleuze camera’s worden nutteloos als de pincode verborgen is.
Daarnaast is het belangrijk om een ‘digitale hygiëne’-reflex te ontwikkelen: beperk de bedragen en controleer snel uw rekening na een opname.
Op papier kent iedereen deze tips. In het echte leven is dat een ander verhaal. Laten we eerlijk zijn: niemand doet dit echt elke dag. We hebben haast, we denken aan andere dingen, we vergeten het. Het gaat er niet om paranoïde te worden, maar om een paar eenvoudige handelingen tot een ritueel te maken.
Kies bijvoorbeeld, indien mogelijk, een geldautomaat die aan een open bankkantoor is gekoppeld, in plaats van een geïsoleerde automaat op een verlaten parkeerplaats ’s avonds. Oplichters werken zelden onder de interne camera’s van een druk bankkantoor midden op de middag. Een geldautomaat in een supermarkt, die bewaakt wordt, is over het algemeen minder riskant dan een automaat op een slecht verlichte stoep.
Een andere veelgemaakte fout: hulp accepteren van een onbekende als de automaat vast lijkt te zitten of traag is. Een geldautomaat die een vreemde melding geeft, uw kaart ‘inslikt’ of herhaaldelijk fouten geeft, moet u niet laten repareren door de eerste de beste voorbijganger. In dat geval moet u de automaat verlaten, uw bank bellen, of zelfs de blokkeerplatform, en weggaan.
Om het essentiële in gedachten te houden, zijn er een paar punten die u in uw geheugen moet prenten:
- Kijk naar en raak de lezer en het toetsenbord aan voordat u de kaart invoert
- Verberg de code systematisch met uw hand
- Geef de voorkeur aan geldautomaten op drukbezochte en verlichte plaatsen
- Vermijd “spontane” hulp van onbekenden
- Controleer uw online transacties na een ongebruikelijke opname
Voor deze handelingen hoeft u geen expert in cyberveiligheid te zijn. Ze geven u gewoon weer de hoofdrol in een scène die te veel mensen op de automatische piloot spelen.
En na de opname, wat gebeurt er nog meer?
Zodra u uw kaart terug hebt en het geld in handen hebt, is het nog niet helemaal voorbij. Veel fraude wordt niet bij de geldautomaat ontdekt, maar in de uren of dagen daarna. Soms komt de val pas achteraf aan het licht: uw kaart is gekopieerd, de gegevens zijn verkocht en er zijn opnames in het buitenland geprogrammeerd.
Een goede reflex is om uw rekeningen te controleren zodra u twijfels hebt over een opname. Dat hoeft geen uur te duren. Even snel inloggen op de bankapp en de laatste transacties controleren. Zo kunt u een eerste verdachte afschrijving, die in het begin vaak bescheiden is, als een ‘test’ van de fraudeurs, al in een vroeg stadium opmerken.
Banken kunnen tegenwoordig beter dergelijke abnormale patronen opsporen. Maar uw eigen waakzaamheid blijft de eerste waarschuwing. En deze waakzaamheid na het gebruik van een geldautomaat maakt het verschil.
Er is nog een andere, meer discrete dimensie: uw gedrag in geval van problemen. Als uw kaart wordt ingeslikt, verlaat dan nooit de geldautomaat zonder het nummer van uw bank of de blokkeringsdienst te hebben gebeld, dat op de achterkant van de kaart (of in uw telefoon) staat vermeld. Sommige fraudeurs spelen juist in op de verwarring door een valse behuizing te installeren die de kaart “vastzet” en vervolgens, nadat u bent vertrokken, terug te komen om deze op te halen.
Een geldautomaat die een kaart inslikt, moet worden beschouwd als potentieel gevaarlijk, zelfs als hij gewoon defect is. Door onmiddellijk uw kaart te blokkeren, voorkomt u dat het scenario zich verder ontwikkelt. Door snel aangifte te doen bij de bank en eventueel bij de politie in geval van frauduleuze afschrijvingen, beperkt u de schade en vergemakkelijkt u de terugbetaling.
Deze stappen lijken omslachtig als alles goed gaat. Ze worden echter een waardevolle reflex op het moment dat het misgaat.
Wat uiteindelijk van belang is, is het delen van ervaringen. Oplichting bij geldautomaten blijft vaak taboe. Schaamte omdat men “erin is getrapt”, angst om als naïef te worden beschouwd, vermoeidheid door de administratieve rompslomp. Toch helpt elk getuigenis een familielid, een buurman of een collega om de zwakke signalen sneller te herkennen.
Met je kinderen praten over het gebruik van de geldautomaat, je bejaarde ouders uitleggen hoe ze een vals toetsenbord kunnen herkennen, een vriend laten zien hoe hij zijn pincode met zijn hand kan verbergen, het zijn stille maar krachtige gebaren. We kunnen oplichting niet uitbannen, maar we kunnen wel het aantal gemakkelijke doelwitten verminderen. En dat begint heel eenvoudig met tien seconden aandacht voordat de kaart in de gleuf verdwijnt.
